Εν έτει 2020, ο καθένας μπορεί να γράψει ό,τι θέλει, χωρίς κάποιο ουσιαστικό έλεγχο από το κράτος ή δεύτερη σκέψη αν αυτό που γραφεί πιθανόν βρει τον συντάκτη εκτεθειμένο σε άμεσες κυρώσεις.
Σημαντικές λέξεις / φράσεις στην πιο πάνω πρόταση είναι o «έλεγχος», από το «κράτος», «άμεσες κυρώσεις», «συντάκτης εκτεθειμένος». Ο λόγος που υποδεικνύουμε αυτές τις συγκεκριμένες λέξεις φράσεις είναι επειδή η συγκεκριμένη έκθεση δεν ασχολείται καθόλου με ιδιωτικές διαμάχες μεταξύ ατόμων, για θέματα λιβέλου ή δυσφήμισης, πάρα μόνο με το πως το ίδιο το κράτος μπορεί να επέμβει και προστατεύσει το ευρύτερο κοινό και κατ’ επέκταση ίσως και συγκεκριμένα άτομα από ψεύτικες ειδήσεις ή δημοσιεύματα τα οποία διαφεύγουν του στόχου / σκοπού της απλής πληροφόρησης του κοινού και προωθούνται με αλλότρια κίνητρα. Είτε αυτά αφορούν την αύξηση της επισκεψιμότητας μιας ιστοσελίδας, είτε γίνονται για οικονομικούς ή πολιτικούς σκοπούς. Σε όλες τις περιπτώσεις είναι ανήθικα και το αποτέλεσμα τους είναι να προκαλούν βλάβη σε άτομα σε προσωπικό επίπεδο ή ακόμη και σε ομάδες ατόμων.
Συνοπτικά, να αναφέρουμε ότι ελάχιστα κράτη έχουν προβεί ήδη σε συγκεκριμένα και στοχευμένα μέτρα προς αντιμετώπιση τέτοιου είδους δημοσιευμάτων (π.χ Σιγκαπούρη) με τα υπόλοιπα κράτη απλά να αδιαφορούν για το θέμα ή να εφαρμόζουν υφιστάμενα γενικά άρθρα και νομοθεσίες σε μια προσπάθεια να κάνουν ότι μπορούν με ύποπτες και όχι τόσο δημοκρατικές πρακτικές.
Όσα κράτη δεν έχουν ήδη εφαρμόσει τα συγκεκριμένα μέτρα, βασίζονται σε εσωτερικούς κανονισμούς ιστοσελίδων όπως για παράδειγμα το Facebook και σε άρθρα όπως το άρθρο 50 του ποινικού Κώδικα της Κύπρου, το οποίο είναι γενικό και αόριστο, πράγμα που δημιουργεί τεράστιες αμφιβολίες ως προς τα κίνητρα τον εποπτικών αρχών που το εφαρμόζουν.
Αυτός είναι και ο λόγος που επιβάλλεται να εφαρμοστεί συγκεκριμένη νομοθετική ρύθμιση που αφορά το συγκεκριμένο θέμα ούτως ώστε να είναι ξεκάθαρα τα κριτήρια εφαρμογής και οι πιθανές κυρώσεις.
Βασικό σε αυτό το αρχικό στάδιο είναι να ξεκαθαρίσουμε κάποιες ερμηνείες:
«FAKE NEWS / ΨΕΥΤΙΚΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ»
Από τη στιγμή που δεν υπάρχει συγκεκριμένο νομοθέτημα που να δίδει συγκεκριμένη ερμηνεία τότε οποιαδήποτε ερμηνεία από εμάς , θα είναι μια προσπάθεια να περιορίσουμε τις περιπτώσεις που εμπίπτουν στην συγκεκριμένη κατηγορία στοχευμένα και με προσοχή. Σε διατριβές (διπλωματικές εργασίες) που έχουν γραφτεί αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα «Διασπορά Ψευδών Ειδήσεων Στο Διαδίκτυο, Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης της Α. Λεμοντζή 2018» και «Fake News στα Social Media, Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, Γ. Γκουντελια 2018» γίνεται η εξής επεξήγηση:
«Ψευδείς ειδήσεις (fake news) είναι οι ιστορίες εκείνες που δεν ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και έχουν κατασκευαστεί για να εξυπηρετήσουν κάποιον συγκεκριμένο σκοπό ενώ δύνανται να περιέχονται τόσο σε ψηφιακό όσο και σε έντυπο περιεχόμενο. Τις περισσότερες φορές δίνουν την ψευδή εντύπωση πως πρόκειται για έγκυρες και έγκαιρες δημοσιογραφικές ειδήσεις, βασισμένες σε πραγματικά-αληθινά γεγονότα. Ο σκοπός της δημιουργίας και κυκλοφορίας των ψευδών ειδήσεων ποικίλει , έτσι ενδέχεται να είναι εμπορικός όπως η προώθηση ενός προϊόντος ή η δημιουργία κίνησης (traffic) προς μία ιστοσελίδα (clickbait), ή πολιτικός (παραπληροφόρηση- διαμόρφωση κοινής γνώμης) κ. α»
«Η λέξη που επιλέχθηκε από το λεξικό Collins ως η λέξη της χρονιάς του 2017 ήταν η λέξη ‘fake news’, δηλαδή οι ψευδείς, συχνά εντυπωσιακές πληροφορίες που διαδίδονται υπό το πρόσχημα της είδησης. Για να εξηγήσει η επιτροπή σύνταξης του λεξικού, την αιτία για την οποία επέλεξε την συγκεκριμένη λέξη, επικαλείται ως κύριο λόγο τη χρήση του όρου, η οποία αυξήθηκε κατά 365% σε σχέση με το 2016.»
Στο λεξικό Collins ο όρος fake news ερμηνεύεται ως εξής:
«false, often sensational, information disseminated under the guise of news reporting»
Σε όλες τις περιπτώσεις πρόκειται για είδηση και/ ή δημοσίευση η οποία δημοσιεύεται βάσει κινήτρων που έχουν ως σκοπό την υλοποίηση των στόχων του συντάκτη , οι οποίοι πλήττουν δικαιώματα άλλων.
Θεωρώ ότι το άρθρο 50 του Ποινικού Κώδικα Κεφ. 154 της Κύπρου, το οποίο θα αναλυθεί περαιτέρω, αν και δεν αναφέρεται στο τι αποτελεί ψευδής, εν τούτοις κάνει αναφορά σε διάφορα σενάρια, τα οποία μπορεί να θεωρηθούν ίσα με ψευδή είδηση, δίνοντας κάποια αίσθηση του αναγνώστη ως προς το τι αποτελεί την συγκεκριμένη πράξη.
«Άρθρο 50.(1) Όποιος με οποιοδήποτε τρόπο δημοσιεύει σε οποιαδήποτε μορφή ψευδείς ειδήσεις ή πληροφορίες που δύνανται να κλονίσουν τη δημόσια τάξη ή την εμπιστοσύνη του κοινού προς το κράτος ή τα όργανα του ή να προκαλέσουν φόβο ή ανησυχία στο κοινό ή να παραβλάψουν με οποιοδήποτε τρόπο την κοινή ειρήνη και ευταξία, είναι ένοχος πλημμελήματος και τιμωρείται με φυλάκιση που δεν υπερβαίνει τα δύο χρόνια ή με χρηματική ποινή που δεν υπερβαίνει τις χίλιες πεντακόσιες λίρες ή και με τις δύο αυτές ποινές
Νοείται ότι αποτελεί υπεράσπιση για τον κατηγορούμενο, αν αποδείξει με τέτοιο τρόπο που να ικανοποιεί το Δικαστήριο ότι η δημοσίευση έγινε με καλή πίστη και στηρίχτηκε σε γεγονότα που δικαιολογούν τέτοια δημοσίευση.
Για τους σκοπούς του εδαφίου αυτού, οι διατάξεις των παραγράφων (α) και (β) του άρθρου 201, όσον αφορά την καλή πίστη εφαρμόζονται.
(2) Καμιά δίωξη με βάση το άρθρο αυτό δεν προχωρεί, χωρίς τη γραπτή συγκατάθεση του Γενικού Εισαγγελέα της Δημοκρατίας.»
Πρόσφατα παραδείγματα που είχαμε στην Κύπρο αναφορικά με «Fake News – Ψευδείς Ειδήσεις» είναι τα πιο κάτω χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ήταν μόνο αυτά. Αυτά ήταν τα παραδείγματα που όντως χαρακτηρίστηκαν με τον εν λόγω τίτλο. Η κάθε είδηση / δημοσίευση όταν εξεταστεί υπό την πιο πάνω ερμηνεία μπορεί να κριθεί ότι τελικά αποτελούσε «Fake News – Ψευδείς Ειδήσεις» :
Προσοχή: Fake news η ανάρτηση για θανατηφόρο με 3 νεκρούς στην Λευκωσία [ΕΙΚΟΝΑ]
Yπόθεση fake news εναντίον του Δημάρχου Πάφου διερευνά η Αστυνομία
Ένταση από συρραφή fake news για «συμβάντα» στην ΑΟΖ
Φαίδωνας: Δίωξη για fake new, 28/11/2019 (τελευταία ενημέρωση 9:25)
Πριν όμως εξετάσουμε την εφαρμογή του πιο πάνω άρθρου και τυχόν νομολογία που αφορά αυτό, μια σύντομη αναδρομή στο τι επικρατεί σε άλλα κράτη επιβάλλεται για να μπορούμε να γνωρίζουμε και εμείς στην Κύπρο που βρισκόμαστε αναφορικά με το συγκεκριμένο θέμα.
«Από τα αυξημένα μέτρα ελέγχου τα οποία υιοθετούν μέσα κοινωνικής δικτύωσης όπως το Facebook, προκειμένου να περιορίσουν τη διασπορά ψευδών ειδήσεων, μέχρι και από το πρόσφατο «tweet» του Προέδρου των ΗΠΑ Ντόναλτ Τράμπ αναφορικά με το ότι οι δημοσκοπήσεις του Fox News, οι οποίες δίνουν προβάδισμα σε αντίπαλο του για τις προεδρικές εκλογές του 2020, αποτελούν fake news, αποδεικνύεται ότι πολύς λόγος γίνεται για τον κίνδυνο που προκύπτει από την διασπορά τέτοιων ψευδών φημών και ειδήσεων και δη για τις εκλογές και το πολικό γίγνεσθαι εν γενεί. Χαρακτηριστική, εξάλλου, είναι η περίπτωση του “pizza gate”, σκανδάλου που βασίστηκε σε ψευδείς ειδήσεις και έγινε “viral” στα sociolegal επηρεάζοντας την πολιτική σκηνή των ΗΠΑ» – σύμφωνα με τον Δρ. Φώτιο Σπυρόπουλο στο άρθρο του: Ψευδείς ειδήσεις (fake news), συκοφαντικές διαδόσεις και εξαπάτηση των εκλογέων, (04/7/2019), άρθρο που αφορά ψεύτικες ειδήσεις για σκοπούς εκλογών. Στην Ελλάδα υπάρχει ξεχωριστό άρθρο για την ποινικοποίηση γενικότερα των ψεύτικων ειδήσεων.
Η ΕΕ έχει αναλάβει δράση για την αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης από το 2015, με τη σύσταση της East StratCom Task Force από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) για την αποτελεσματική επικοινωνία των πολιτικών της ΕΕ προς τις γειτονικές χώρες στα ανατολικά της σύνορα. Τον Οκτώβριο του 2018, πριν τις ευρωπαϊκές εκλογές, οι Facebook, Google, Twitter Και Mozilla υπέγραψαν τον Κώδικα Δεοντολογίας για την Παραπληροφόρηση, με τη Microsoft να ακολουθεί το 2019, μέσω του οποίου συμφωνήσαν εθελοντικά να συμμορφωθούν με πρότυπα αυτοέλεγχου εναντίον της παραπληροφόρησης. Το Δεκέμβριο του 2018, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δημοσίευσε Σχέδιο Δράσης κατά της Παραπληροφόρησης.
Η Αργεντινή έλαβε την πρωτοβουλία να σταματήσει τα fake news, πριν τις επόμενες προεδρικές εκλογές, μέσω της Comisón de Verificación de Noticias Falsas (CVNF) (Commission for the Verification of Fake News), μέρος του Cámara Nacional Electoral (CNE), η οποία είναι υπεύθυνη για τον εντοπισμό, την αναγνώριση, την επισήμανση και πρόληψη των ψευδών ειδήσεων που βρίσκονται στα ψηφιακά μέσα και μέσα κοινωνικής δικτύωσης, κατά την διάρκεια εκλογικών καμπανιών .
Το CNE έχει ήδη δημιουργήσει ένα Εθνικό Μητρώο για σχετικούς λογαριασμούς των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και για ιστοσελίδες που ανήκουν σε υποψήφιους, πολιτικά πρόσωπα , πολιτικά κόμματα, και ηγέτες πολιτικών κομμάτων, που θα μπορούσαν να ευκολύνουν την ανακάλυψη ψεύτικων λογαριασμών. Η ακρίβεια των νομικών πληροφοριών εξασφαλίζεται μέσω της επίσημης δημοσίευσης των εθνικών νόμων που βρίσκονται σε επίσημη πύλη στο διαδίκτυο, αλλά και σε έντυπη μορφή.
Στην Κίνα, η διάδοση ψευδών ειδήσεων που διαταράσσει σοβαρά τη δημόσια τάξη, μέσω του διαδικτύου, ή μέσω άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ή με οποιαδήποτε άλλο μέσο ενημέρωσης, είναι έγκλημα στο πλαίσιο του ποινικού δικαίου της Κίνας, και τιμωρείται με φυλάκιση επτά ετών. Ο νόμος του 2016 της ασφάλειας του διαδικτύου, απαγορεύει την δημιουργία και τη διάδοση ψευδών ειδήσεων στο διαδίκτυο που διαταράσσουν την οικονομική και κοινωνική τάξη. Ο νόμος επίσης απαιτεί από τους παρόχους υπηρεσιών να ελέγχουν αν οι χρήστες καταχωρούν τα πραγματικά ονόματα τους, όταν δημοσιεύουν η στέλνουν μηνύματα. Σύμφωνα με τους κανόνες για τις πληροφορίες που βρίσκονται στο διαδίκτυο, εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες πληροφοριοδότησης πρέπει να έχουν άδεια. Στην εκτύπωση ειδήσεων, πληροφορίες του διαδικτύου μπορούν να εκτυπωθούν μόνο από συγκεκριμένους οργανισμούς ειδήσεων, που έχουν συνταχθεί από το κράτος. Απαγορεύεται από τους παρόχους υπηρεσιών και από τους χρήστες παραγωγή, αναπαραγωγή, δημοσίευση και διάδοση πληροφοριών των οποίων το περιεχόμενο απαγορεύεται από τους νόμους.
Αν οποιαδήποτε εταιρεία που παρέχει υπηρεσίες βρει περιεχόμενο το οποίο απαγορεύεται, τότε πρέπει αμέσως να σταματήσουν την μετάδοση του, να σβήσουν την πληροφορία, να κρατήσουν όμως τα σχετικά τεκμήρια και να καταγγείλουν το περιεχόμενο σε κάποια αρμόδια κυβερνητική αρχή.
Στη Γαλλία δεν υπάρχουν νόμοι που να απαγορεύουν την διάδοση ψευδών νομικών ειδήσεων, αλλά υπάρχουν νόμοι που απαγορεύουν την διάδοση ψευδών ειδήσεων, γενικότερα. Η Γαλλική κυβέρνηση μπορεί να βασιστεί στο νόμο του 1881 για την ελευθέρια του τύπου (1881 Law on Freedom of the Press), ο οποίος απαγορεύει τη διάδοση ψευδών ειδήσεων που μπορούν να διαταράξουν την δημοσία ειρήνη. Επίσης, υπάρχει μια διάταξη του εκλογικού κώδικα που απαγορεύει τη διάδοση ψευδών ειδήσεων που θα μπορούσαν να επηρεάσουν εκλογές. Στην προσπάθεια να σταματήσουν τον γρήγορο ρυθμό που εξαπλώνονται τα ψευδή νέα, η Γαλλία υιοθέτησε ένα νέο νόμο, οποίος απαιτεί την τήρηση ορισμένων προτύπων συμπεριφοράς κατά την διάρκεια των τριών μηνών που προηγούνται των γενικών εκλογών. Αυτά τα πρότυπα συμπεριφοράς απαιτούν τη διαφάνεια σε περιεχόμενα που είναι πληρωμένα (sponsored content) και σε ότι αφορά προσωπικά δεδομένα στα περιεχόμενα που προωθούνται. Κατά τη διάρκεια των τριών μηνών πριν τις γενικές εκλογές, οι Δικαστές στην Γαλλία έχουν το δικαίωμα να διατάξουν να σταματήσει η διάδοση ψευδών ειδήσεων ή οποιαδήποτε παραπλανητική πληροφόρηση που βρίσκεται στο διαδίκτυο. Σε σχέση με οποιαδήποτε νομική πληροφόρηση, η Γαλλική κυβέρνηση δίνει το δικαίωμα πρόσβασης σε ακριβείς πληροφορίες μέσω μιας δωρεάν διαδικτυακής πλατφόρμας.
Οι εκθέσεις σχετικά με τη διάδοση ψευδών ειδήσεων κατά τη διάρκεια της εκλογικής εκστρατείας των ΗΠΑ το 2016 προκάλεσαν φόβους ότι το ίδιο θα μπορούσε να συμβεί και κατά τις Γερμανικές εκλογές του 2017. Ωστόσο, έρευνες που πραγματοποιήθηκαν μετά τις εκλογές αποκάλυψαν ότι οι φόβοι ήταν αβάσιμοι. Παρ όλα αυτά, το κοινό αντιλαμβανόταν ότι οι ψεύτικες ειδήσεις έπαιξαν σημαντικό ρόλο. Η Γερμανία διαθέτει ορισμένες διατάξεις αστικού και ποινικού δικαίου που ισχύουν για την προστασία των ατόμων ή του κοινού από ψεύτικα νέα στα κοινωνικά δίκτυα. Επιπλέον, το 2017, εγκρίθηκε ο νόμος για την επιβολή του Δικτύου (the Network Enforcement Act) με στόχο την καταπολέμηση ψεύτικων ειδήσεων στα κοινωνικά δίκτυα, βελτιώνοντας την επιβολή των ισχυόντων νόμων. Τα κοινωνικά δίκτυα που δεν αφαιρούν το περιεχόμενο, ενδέχονται να επιβληθούν πρόστιμο μέχρι 50 εκατομμύρια ευρώ (περίπου 57,8 εκατομμύρια δολάρια).
Η Γερμανία προσπαθεί επίσης να διασφαλίσει σε όλους τους πολίτες πρόσβαση σε ακριβείς νομικές πληροφορίες για τη νομοθεσία και για δικαστικές αποφάσεις δωρεάν.
Η Ρωσία έχει δεχθεί διεθνείς επικρίσεις, λόγω του ρόλου της στην παραγωγή και διάδοση ψεύτικων ειδήσεων κατά τη διάρκεια και μετά τις Προεδρικές εκλογές του 2016 στις ΗΠΑ. Οι ψεύτικες ειδήσεις διανέμονται συνήθως μέσω δικτύων κοινωνικών μέσων ενημέρωσης, τα οποία είναι ευρέως διαθέσιμα στην Ρωσία. Πρόσφατα, η Ρωσία θέσπισε νομοθεσία με στόχο την αντιμετώπιση των ψεύτικων ειδήσεων. Αυτή η νομοθεσία συμπληρώνει και ενισχύει τον νόμο για την πληροφόρηση, τις πληροφορικές τεχνολογίες και την προστασία των πληροφοριών, η οποία είναι το κύριο νομοθέτημα που αφορά την εξάπλωση ανακριβών ή ψευδών πληροφοριών. Επίσης υπάρχουν διατάξεις Ποινικού Κώδικα για την καταπολέμηση της δυσφήμισης. Αρκετές επίσημες διαδικτυακές πύλες παροχής νομικών πληροφοριών παρέχουν ελεύθερη πρόσβαση σε νομικές πληροφορίες και δικαστικά άρθρα.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο η έννοια των ψευδών ειδήσεων υπάρχει για πολλές δεκαετίες. Πρόσφατα όμως έχει γίνει ένα θέμα το οποίο μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα στην εθνική ασφάλεια, με ξένους φορείς να επηρεάζουν πολίτες της χώρας. Μέχρι στιγμής το Ηνωμένο Βασίλειο δεν έχει κάποια νομοθεσία που να ρυθμίζει την εγκυρότητα των ειδήσεων που δημοσιεύονται στις ηλεκτρονικές πλατφόρμες. Ορισμένες κυβερνητικές εκθέσεις έχουν επισημάνει το καθήκον των ηλεκτρονικών εταιρειών (tech companies) να αφαιρούν οποιοδήποτε περιεχόμενο που αναγνωρίζουν ως ψευδείς ή επιβλαβείς. Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δουλεύει για να εφαρμόσει πλαίσιο για το πως θα προσεγγίσει ζητήματα που προκαλούνται από ψεύτικες ειδήσεις του διαδικτύου.
Στο Ισραήλ, μια ομάδα ειδικών διορίστηκε από τον Πρόεδρο της χώρας με σκοπό να εξετάσουν την παρούσα νομική κατάσταση της χώρας αναφορικά με επεισόδια ψευδών ειδήσεων, ετοιμάζοντας και παραδίδοντας σχετική έκθεση με τα ευρήματα τους, το 2017. Όπως και στην Ελλάδα, το θέμα όμως, περιορίστηκε στον επηρεασμό εκλογών και όχι στην ευρύτερη δημοσίευση τέτοιου είδους ειδήσεων. Ο νόμος που προτάθηκε μετά από την έκθεση έχει τίτλο ‘The Elections (Mode of Propaganda) Law’. Αναφορικά με τις υπόλοιπες περιπτώσεις επικρατούν τα σχετικά άρθρα στο νόμο, τα οποία δίνουν αστικά δικαιώματα χειρισμού παρομοίων θεμάτων, που ουσιαστικά προσομοιάζονται με αυτά της δυσφήμισης, ή ακόμα και με εσωτερικές πολίτικες που έχουν εφαρμόσει οι εταιρείες με σκοπό να μπορούν να εντοπίζουν τέτοιου είδους ψεύτικες ειδήσεις σε συνεργασία με σύστημα του Facebook κτλ.
Δείτε περισσότερες λεπτομέρειες αναφορικά με τις εξελίξεις σε κάθε χώρα
Η μεγαλύτερη και πιο πρόσφατη εξέλιξη σημειώθηκε στην Σιγκαπούρη, οπού εγκρίθηκε και εφαρμόστηκε νέα νομοθεσία η οποία πολιτικοποιεί τις ψεύτικες ειδήσεις.
Όπως φαίνεται όμως και από τα πιο πάνω, ελάχιστα είναι τα κράτη τα οποία προχωρήσαν σε συγκεκριμένη νομοθεσία που να προστατεύει τους πολίτες μιας κοινωνίας από ψευδείς ειδήσεις, με τα πλείστα κράτη να βασίζονται στους εσωτερικούς κανονισμούς του facebook κτλ.
Ακόμα και στις περιπτώσεις που υπάρχει όμως αυτή η νομοθεσία, οι αρχές και πάλι χρειάζονται την συνεργασία πλατφόρμων όπως το facebook κτλ κ.α. να μπορούν να έχουν την αναγκαία και επιβαλλομένη δύναμη να επέμβουν άμεσα προς διόρθωση μιας κατάστασης που έχει δημιουργηθεί από μια ψεύτικη είδηση. “In test of fake news laws, Singapore tells Facebook to correct user’s post”
Σημαντικό αποτελεί το γεγονός, ότι σε χώρες που υπάρχει αυστηρότητα και «καταπίεση» του λόγου, άτομα έχουν οδηγηθεί στην φυλακή με την κατηγορία δημοσίευσης ψεύτικων ειδήσεων.
Όσον αφορά την ελευθερία του τύπου, η Κύπρος όπως φαίνεται κατέχει μια πολύ καλή θέση ανάμεσα στις 180 χώρες και ανέρχεται στην 28η θέση σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας Τύπου – World Press Freedom Index
Στην Κύπρο, παρά τις δηλώσεις που είχαν γίνει το 2018 από τον κυβερνητικό εκπρόσωπο, περί νέας νομοθεσίας, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποιο άλλο νομοθετικό ειδικό μέτρο, το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί και να αφορά τις ψευδείς ειδήσεις.
Το μοναδικό γενικό άρθρο που έχουμε, είναι αυτό του Ποινικού Κώδικα όπως παρουσιάζεται και πιο πάνω στο κείμενο. Η μοναδική άλλη αναφορά που γίνεται σε νομοθέτημα αναφορικά με ψευδείς ειδήσεις παρουσιάζεται στον περί της Κατάχρησης της Αγοράς Ν.102(Ι)/16, η οποία αφορά συγκεκριμένα σε περιπτώσεις που άτομα, τα οποία βρίσκονται σε θέση επιρροής παρουσιάζουν ψευδείς ειδήσεις με σκοπό να επηρεάσουν την αγορά. Επίσης αναφέρω ως παράδειγμα ότι τα άρθρα της συγκεκριμένης νομοθεσίας και συγγενικών νομοθετημάτων με αυτή, εξετάστηκαν στην υπόθεση Δημοκρατίας ν Ηλιάδη 2 και 3/2018.
Η νομολογία για την ανάλυση της ερμηνείας του άρθρου 50 του Ποινικού Κώδικα το οποίο αφορά την παρούσα έκθεση, είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Η πιο κάτω υπόθεση του Ανωτάτου Δικαστηρίου αποτελεί μοναδικό παράδειγμα και έχει εντοπιστεί από τον συντάκτη του κειμένου.
Στην υπόθεση Ανώτατου Δικαστηρίου, Αστυνομία ν. Εκδοτικής Εταιρείας ΔΙΑΣ, αποφασίστηκε ότι το συγκεκριμένο άρθρο δεν είναι αντισυνταγματικό και δεν επηρεάζει το δικαίωμα ελευθέριας λόγου και έκφρασης. Εντυπωσιακό για τα σημερινά δεδομένα το γεγονός ότι ενώ στην απόφαση, κρίθηκε σε αρχικό στάδιο του κειμένου της ότι ο τρόπος που προσβλήθηκε το θέμα ήταν λανθασμένος και θα απέρριπταν την διαδικασία για διαδικαστικούς λόγους. Το Ανώτατο Δικαστήριο όμως απαντά στο ερώτημα με τη συγγραφή μιας πολυσέλιδης απόφασης επί του θέματος.
Στην εν λόγω απόφαση εξετάστηκαν και άλλες πτυχές του άρθρου. Θεωρήθηκε ότι ειδικότερα για εκείνη την περίοδο δικαιολογείτο η ύπαρξη του, ακόμα περισσότερο εν όψη του ότι «the winds of destruction blowing around the island and within it, were too serious to be ignored. In the face of such dangers freedom of expression could be limited in accordance with Article 19.3»
Απάντηση στο θέμα δόθηκε με την εξής παράγραφο που αξίζει να επαναλάβουμε:
«The right safeguarded by paragraphs 1 and 2 of Article 19 of the Constitution is not limited by reference to the truth or falsity of a statement made in exercise of the right, therefore, it extends to false as well as true statements. False news or information may legitimately be taken into account in discerning whether need arises to legislate for the limitation of the right in the interests of one or more causes for which restrictions may be introduced in accordance with Article 19.3. Truth may be tolerated even where it appears to be damaging to, for example, State security. No justification exists for suffering falsity in similar circumstances. After all, truth is the most lasting material for laying durable social and national foundations. Consequently, intolerance to false news or information, damaging to the causes for which freedom of speech and expression may be limited, is not intrinsically derogatory to the exercise of the right….. The primary purpose of the law is protection of social tranquillity and public order from pernicious falsehood.»
Το άρθρο 50 του Ποινικού Κώδικα παραμένει το ίδιο μέχρι σήμερα, με ακριβώς την ιδιά γενική μορφή που είχε τότε. Όπως φάνηκε από το περιεχόμενο της πιο πάνω απόφασης αλλά και από το λεκτικό του άρθρου, το άρθρο 50 δεν μπορεί να έχει ισχύ όταν η είδηση αφορά προσωπικά άτομα τα οποία είναι σε θέση (κράτους) αλλά μόνο το κράτος το ίδιο εκτός και αν λόγω της φύσης της συγκεκριμένης θέσης το άτομο δεν μπορεί να ξεχωρίσει από το πραγματικό φυσικό πρόσωπο.
Συντάκτης μπορεί να είναι οποιοσδήποτε, η δημοσίευση του μπορεί να έχει οποιαδήποτε μορφή, και παραμένει προς απόδειξη του κατά ποσό η συγκεκριμένη είδηση μπορεί να θεωρηθεί ως ψευδής και το πιο σημαντικό από όλα, το κατά ποσό αυτή η είδηση μπορούσε να έχει ως αποτέλεσμα τα όσα αναφέρονται στο ίδιο το άρθρο, δηλαδή –
«….που δύνανται να κλονίσουν τη δημόσια τάξη ή την εμπιστοσύνη του κοινού προς το κράτος ή τα όργανα του ή να προκαλέσουν φόβο ή ανησυχία στο κοινό ή να παραβλάψουν με οποιοδήποτε τρόπο την κοινή ειρήνη και ευταξία»
Συνεπώς, για να μπορεί να εφαρμοστεί το συγκεκριμένο άρθρο στην παρούσα του κατάσταση με επιτυχία, θα πρέπει να υπάρχει μαρτυρία, η οποία να αποδεικνύει ότι η ψευδής είδηση, μπορούσε να προκαλέσει τα πιο πάνω. Δηλαδή για να θεωρηθεί ότι μπορεί να κλονίσει τη δημοσιά τάξη ή την εμπιστοσύνη θα πρέπει πρώτα να θεωρηθεί ότι υπάρχει τέτοια τάξη και εμπιστοσύνη για το επίδικο θέμα. Παράδειγμα, οι δηλώσεις του Δήμαρχου Πάφου για την απραξία της Αστυνομίας λόγω του ότι «επιτρέπει σε συγκεκριμένους εμπόρους ναρκωτικών να διαφεύγουν τις συνέπειες του νόμου». Για να να εφαρμοστεί το άρθρο 50 θα πρέπει να παρουσιαστεί μαρτυρία ότι δεν είναι αληθινή, ότι δεν αφορούσε συγκεκριμένα άτομα αλλά γενικά το σώμα της Αστυνομίας. Μετρά το ότι μια τέτοια δήλωση θα μπορούσε να έχει το αποτέλεσμα που αναφέρει το ίδιο το άρθρο. Τέλος, ότι το άτομο που την δημοσίευσε δεν μπόρεσε να «αποδείξει με τέτοιο τρόπο που να ικανοποιεί το Δικαστήριο ότι η δημοσίευση έγινε με καλή πίστη και στηρίχτηκε σε γεγονότα που δικαιολογούν τέτοια δημοσίευση.»
Νοουμένου ότι υπάρχει τέτοιου είδους μαρτυρία και προσκομιστεί σε πρώτο στάδιο ενώπιον του Γενικού Εισαγγελέα, θα πρέπει να δοθεί άδεια από τον Γ.Ε για την καταχώρηση τέτοιου είδους υπόθεσης.
Συμπερασματικά, θεωρούμε ότι η εφαρμογή του άρθρου 50 είναι εξαιρετικά περιορισμένη, αφής στιγμής δεν θα μπορέσει να χρησιμοποιηθεί σε όλες τις περιπτώσεις που κάποιος δημοσιεύει ψεύτικες ειδήσεις, πάρα μόνο αν αυτές οι ειδήσεις ενοχλούν θέματα που δηλώνονται στο άρθρο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι πολίτες της Δημοκρατίας να παραμένουν εκτεθειμένοι στους κίνδυνους των ψεύτικων ειδήσεων, γεγονός το οποίο αποτελεί σχεδόν καθημερινότητα.
